Inaugurada su 16 cabudanni, a su Museu Nivola, sa prima manna retrospetiva de s'artista surrealista Bona de Mandiargues (Roma 1926 - Parigi 2000). 

Artista e iscritora, sa singulare fatu suo - mai in pretzedèntzia torrada a costrùere - nde faghet, paris cun figuras comente a Leonora Carrington, Meret Oppenheim, Dorothea Tanning, Dora Maar o Remedios Varo, una de sas protagonistas de su panorama de unu surrealismu “a su feminile” oe in fines a su tzentru de s'atentzione de crìtica e pùblicu.

S'òpera sua scaturisce de una chirca de sese chi agatat in sos temas de sa metamòrfosi, de su totemismo animale e de su fantàsticu sos mèdios pro espressare un'identidade dividida e frammentata.

“Sa chirca mea est alchemica - afirmaiat s'artista - chèrgio fàghere de s'oro partinde dae sos escrementi. (...) Torro a fàghere su mundu: in cue sunt aterue, bido sas cosas de prus a largu.”

Fèmina dèchida, ammirada meda e generatrice de travolgenti passiones, Bona refudat in manera crara sos ruolos de don-musa e don-pitzinna, prevalentes in s'àmbitu de su Surrealismu. S'identìficat imbetzes, a su mancu partinde dae sos annos setanta, cun sa lumaca, animale ermafrodita e figura ambivalente, a su tempus matessi amistosu (si pesset a sa fata turchina de Pinòchiu) e ripugnante, incarnatzione de s'informe surrealista. Pro s'artista, sa lumaca est sìmbulu de s'androgino, de fragilidade e fortza, e de su continu arrovellarsi de sa mente sua inchietat.

Su percursu de sa mustra

Lu progeto, promòvidu dae sa Fundatzione de Sardigna a traessu de su programa AR/S Arte cumpartzida, si basat subra estèndidas chircas de archìviu e ricostruisce s'itinerario de Bona de Mandiargues a traessu de 71 òperas aiat cumpresu intre su 1950 e su 1997, bènnidos de sa colletzione de sos erederis de s'artista e de regortas privadas e pùblicas, intre cales sa Fundatzione Intesa San Paolo, sa Galleria Natzionale de Arte Moderna de Roma e sas Gallerias de Arte Moderna e Cuntemporànea de Ferrara.

Su cursadu, abertu dae unu grupu de pretziosos pintados chi signant s'acurtziada de s'artista a s'imaginàriu surrealista, sighit cun sos fantàsticos paesàgios infuocati de su 1955-56, influentzados dae unu biàgiu in s'Artu Egitu, e sas òperas astratas de sas pastas spesse e materiche de sa segunda metade de sos annos chimbanta finas a sos primos sessanta, cando s'ammaju de sa cultura messicana agiunghet noos elementos a s'imaginàriu suo. 

Vague à su âme est su cuadru chi inaùgurat in su 1958 sa sèrie de sos collage tèssiles, in cales s'isperimentatzione tècnica e sa chirca formale sunt sos veìculos de un'iscumbata introspetiva chi porrida a sa lughe tràumas e pulsioni de su profundu. Sa Letzione sessuale (1962), s'imponente Trittico de sas Nàschidas, (1965), de sos tonos primitivisti, e Sa Diana cassadora e cassada (1968) sunt intre sos pintados crae de custa fase.

Un'imaginàriu carcu de riferimentos simbòlicos e una tavolozza de sas pintas psichedeliche caraterizant unu grupu de tele pintadas a inghìriu a su 1968, ligadas a su segundu biàgiu in Messico.

Si s'ammentu de sa pintura metafìsica riemerge in sos annos setanta, cun donos a De Chirico, Savinio e Magritte (Su puddu Toledo, Celeste Empire, 1975), in su deghènniu sutzessivu su clima italianu de sa “torrada a sa pintura” no abarrat angenu a tele comente a su retratu de s'atoressa eròtica e gallerista Sylvia Bourdon (1980) e Su càntigu de sa creatzione (1980).

Sa maturidade de s'artista bidet s'isvilupu de sos filones de chirca giai aviados, mentras s'intensificat sa presèntzia de s'imàgine sìmbulu de sa lumaca, projetzione de s'artista, e sa de su tema de su retratu (Donu a Ùnica Zürn, 1980) e de s'autoritratu.

Custu ùrtimu, tzentrale in sa chirca de s'artista, connoschet in sa mustra diversos importantes esèmpios, de su piticu e aggraziato autoritratu de giòvanos a cuddu flamboyant de su 1968 a sa cara ieratico e istilizadu de Bona à Mexico (1991), finas a su de su 1994 chi ammustrat sa cara de Bona multiplicadu e scomposto in minudas (nasu, buca, etc.), ispigru de sa contina tensione, in s'òpera de s'artista, intre sa frammentatzione de su sugetu e s'afirmadura sua, chi agatat un'ecu in sas balentes autorappresentazioni simbòlicas de Sa Femme Montagne e Ma Main (1991).

S'artista

Nebode e allieva de Filippo de Pisis, Bona Tibertelli istùdiat in s'Acadèmia de Bellas Artes de Venètzia, in antis de sighire su tziu in Parigi in su 1947. Inoghe connoschet su crìticu e iscritore André Pieyre de Mandiargues, chi la ponet in cuntatu cun sos intelletuales e artistas surrealistas, de André Breton a Max Ernst, de Dorothea Tanning a Meret Oppenheim, de Man Ray a Hans Bellmer, de Leonor Fini a Henri Michaux. In su 1950 isposa de Mandiargues. Su raportu cun de Mandiargues at a contribuire a orientare sos interessos artìsticos de Bona cara a sos temas de su màgicu, de s'onìricu, de s'eros e de s'ocultu.

A pustis de una fase formativa influentzada in manera istilìstica de s'esèmpiu de de Pisis, Bona (nùmene cun cale si firmat) aprodat a una pintura figurativa nutrida de ammajos fantàsticos, chi interpretat sa natura subra de sa base de sa chirca surrealista de su meravigiosu e de su perturbante.

Raighinas e mandragore de s'aspetu antropomorfu sunt sos sìmbulos de una realidade in contina trasformatzione chi in sa segunda metade de sos annos chimbanta trapassa in s'evocatzione de un'universu magmatico e fermentante, rèndidu a traessu de tele materiche, cun s'impreu de impastos carcos de terras e prùeres, chi càstiant tantu a sas coeve chircas surrealistas cantu a sas de s'informale europeu.

In su 1958 Bona isvilupat sa tècnica chi prus l'at a caraterizare in sos annos sutzessivos, sa de s'assemblage de materiales tèssiles. De betzos indumenti de su guardaroba de su maridu recùperat fodere e imbottiture (l'ànimat, in frantzesu). Brandelli de tessutu chi ant a dare inghitzu a innumerevoli cumpositziones tzutzitas e truvadas subra de tela, de issa mutides “collages”, “assemblages”, o “ragarts”. In manera parallela s'artista at a sighire a praticare sa pintura, su disinnu e s'intzisione, cun òperas carcas de simbologias personales, de fantasias eròticas, de allusioni màgicas e alchemiche.

In su 1958 soggiorna a longu in Messico, aberende una noa fase artìstica e personale. Sos annos sessanta sunt pro issa unu perìodu de inquietudine esistentziale, signadu dae sa separatzione de su maridu, de numerosos biàgios - in particulare in Ìndia, Afganistàn, Ceylon e Nepàl e torra in Messico - e de sas relatziones cun su poeta Octavio Paz e cun su pintore Francisco Toledo. S'òpera sua s'arrichit de riferimentos a sas culturas cun cales benit a cuntatu meda in sas gamas cromàticas e in s'istile, cantu in sos sugetos e in sas simbologias.

Su 1967 signat sa riconciliazione cun de Mandiargues e sa nàschida de sa fìgia Sibylle. Partinde dae custu momentu Bona movet cara a noas diretziones de chirca. Dae unu chirru torrat a leare sa pintura, cun una sèrie de cuadros neo-metafìsicos chi càstiant a sas orìgines de su Surrealismu. De s'àteru isvilupat su traballu subra de s'assemblage, como atzentradu subra de su suo animale totemico, sa lumaca. Intensificat fintzas sa produtzione gràfica sua, cun disinnos eròticos ispirados dae s'arte tantrica. Sos annos Noranta bident in su primu pranu su tema de su retratu, siat cun una sèrie de donos a protagonistas istòricos de sa cultura de su Noighentos, siat cun un'esploratzione de su sese a traessu de s'autoritratu e su retratu de famìlia.

A cura de: Giuliana Altea, Antonella Camarda, Luca Cheri, Caterina Ghisu.