De su pustisgherra cumintzat a si fàghere caminu unu tzìnema documentàriu prus atentu a sos aspetos antropològicos. E cumparent sos primos autores sardos comente a Enrico Costa e, mescamente, Fiorenzo Serra chi cun una rica faina filmografica, superende s'impostadura folclorica, realizat "S'ùrtimu pùngiu de terra", premiadu a su Fèstival de sos Pòpulos in su 1965.

Sunt sos matessi annos in cales, in totu sas salas de su mundu, giraiat "Sardinia", prodùidu dae sa Walt Disney pro sa sèrie "Pòpulos e paisos", ue sa gente de Sardigna fiat omologata a sos pòpulos primitivos ancora abitantes su praneta.
Su cunfrontu cun sos film de Fiorenzo Serra est impietoso, gasi comente cun sos duos documentàrios de Vittorio De Seta "Pastores de Orgosolo" e "Una die in Barbagia", girados a sa fine de sos annos Chimbanta cun una bisione bene prus profunda e atuale respetu a sa spettacolarizzazione disneyana.

In sos annos Sessanta naschet s'interessu pro unu gènere nou de documentatzione sotziale chi ancora contina. Giuseppe Ferrara cun "S'istagnu" (1962) documentat su chertu de sos piscadores de Crabas contra sos deretos feudales; e sa matessi Rai afidat a Giuseppe Lisi, in su 1968, un'importante inchiesta subra de s'economia de s'ìsula de su tìtulu "Intro sa Sardigna".
De su 1987, in fines, est "Noistottus", istòria de sas minas de su Sulcis, interessante e originale òpera de Piero D'Onofrio e Fabio Vannini pro su Tzentru Isperimentale de tzinematografia. In custu cuntestu medas registas sardos cuntemporàneos ant tentu sa possibilidade de contare sas gentes pròpias e sas istòrias issoro: intre sos tantos, Enrico Pitzianti in "Pitica pisca", film documentàriu de su 2004 subra de sas tzerachias militares in Sardigna.

Fiorenzo Serra: "S'ùrtimu pùngiu de terra"
Fiorenzo Serra, su prus mannu documentarista de sa Sardigna, est mortu in s'atòngiu de su 2005 mentras progetaiat unu nou traballu pro su cale programaiat de restare a longu in laboratòrios romanos, biagende a in antis e in dae segus intre Sassari e Roma.
Cheriat recuperare totus sos spezzoni de negativos e positivos de su film suo de su 1964, "S'ùrtimu pùngiu de terra", de cale esistet oramai petzi sa còpia positiva de sa Regione Sardigna, pro los bessare in digitale. Cheriat truvare unu nou film de su betzu, riordinende sos spezzoni segundu unu diferente, particulare progetu. Teniat mescamente a insertare tìtulos, sutatìtulos, nùmenes, didascalie, curregire lughes e "spuntature" pro arribbare a unu màster in digitale chi nos torraret unu film chi aiat tentu in passadu un'istòria tantu travagliata.

"S'ùrtimu pùngiu de terra" fiat istadu realizadu cun su patrotzìniu de sa Regione Autònoma de sa Sardigna pro tzelebrare su primu Pranu de Rinàschida. In su disinnu de lege regionale de bilantzu de su 1959 s'agatat custu tìtulu: "Film longumetràgiu subra de sa rinàschida", e subra de proposta de s'Assessoradu a sa Rinàschida s'istàntziant 30 milliones de liras pro "unu film documentàriu longumetràgiu chi currispondat a totu sos recuisitos de spettacolarità ma chi non costituat una simpre òpera de propaganda". S'òpera at a dèvere "rapresentare unu bàlidu e durajolu documentu de s'atuale situatzione econòmicu-sotziale e umana de sa Sardigna - acrarire, movende de sa bisione cumplessiva de s'oe, sa mannària de s'òpera istòrica chi istat pro si printzipiare e sa notèvole utilidade sua pro s'economia non petzi natzionale".
Su film in ogetu, chi tenet su gravosu còmpitu de promòvere s'ìsula investida dae su Pranu de Rinàschida, est apuntu "S'ùrtimu pùngiu de terra". Aiant bisongiadu duos annos de ripresas pro giùghere a tèrmine su longumetràgiu chi fiat istadu presentadu in anteprima a su tzìnema Fiamma de Casteddu pro sa Giunta regionale. S'aficu artìsticu e tècnicu de Serra fiat istadu apretziadu ma sa rapresentatzione de sa Sardigna investida dae su Pranu de Rinàschida non podiat e non deviat èssere tantu dolorosa e malincònica.

Nointames in su 1966 su film bincheret unu prèmiu a su Fèstival de sos Pòpulos, sa prus importante rassegna de su tzìnema documentàriu in Itàlia, a pustis de cudda data aiat isparidu de sa tzirculatzione.
Una lìtera iscrita dae Fiorenzo Serra subra de su finire de sos annos Chimbanta e imbiada a s'Assessoradu a sa Rinàschida est istada agatada in sos archìvios de sa Presidèntzia de sa Giunta. Lu testo, inserradu in una deliberatzione de su 1959 chi acollit sas rechertas de su regista, acrarit sas resones de su film.

Lìtera de Fiorenzo Serra
Dessì, su film e sa Sardigna
"Bandidos a Orgosolo" a Venètzia
Martin Scorsese subra de "Bandidos a Orgosolo"