Casteddu, durante sa Chida Santa, est s'iscenografia naturale pro eventos de intensu significadu religiosu. Sas tzelebratziones tenent cumintzu sa chenàbura chi pretzedet sa Domenica de sas Palme, cando s'isnodat sa bàndida Professone de sos Arcanos, organizada dae s'Arciconfraternita de su Crocifisso.

Si movet de sa pratza San Giagu, ue est assetiadu s'Oratòriu de su Sant.mo Crocifisso chi acasàgiat sas sete istàtuas de sos Arcanos, chi torrant a artziare a su sèculu XVIII, de s'iscultore Giuseppe Antonio Lonis e butega. Sas istàtuas sunt carradas in sete diferentes crèsias casteddàias.

Sa Chenàbura Santo sa Confraternita de sa Solitutudine, chi tenet sede in s'Oratòriu de sas Ànimas Purganti in sa pratza San Giagu, organizat sa professone de su Cristu Mortu, chi acumpàngiat sos bultos de Cristu e de s'Addolorata in sa crèsia majore de Casteddu. Sas tzelebratziones, in fines, si serrant su mangianu de sa Pasqua, durante sa cale acontesset S'Incontru (s'Addòbiu): s'isnodant de duos puntos diferentes duas professones chi posca s'adobiant, simbulegende s'addòbiu intre Cristu Risòrgidu e sa Madonna, rafigurados dae sos relativos bultos.

Sas tzelebratziones de sa Chida Santa in Casteddu

In Casteddu, tzitade chi s'incrarat subra de su Golfu de sos Angeli e s'isvilupat a inghìriu a sa punta de Castello, sas tzelebratziones sa Chida Santa s'acumprint longu sas bias de su tzentru istòricu, a traessu de sos antigos bighinados de Marina, Villanova e Stampace.

In Sardigna, sa festa traditzionale de sa Pasqua, Pasca Manna, est un'eventu religiosu in manera piessigna intesu e s'articulat in una sèrie de ritos, professones e momentos corales chi, faghende rivivere sos momentos prus significativos de sa Passione de Cristu, interessant a fundu fideles e turistas pro sos fortes sentidos chi resessent a intzitare.

Sa Chida Santa casteddàia mantenet bia sa traditzione e rivelat unu forte influssu ispagnolu.

Sas Confraternite interessadas in sos ritos de sa Chida de Passione in Casteddu sunt s'Arciconfraternita de sa Soledade, s'Arciconfraternita de sa Santìssima Rughe e s'Arciconfraternita de su Gonfalone suta de s'amparu de Santu Efisio Màrtire.

In su Cabulogu de s'Ìsula sas tzelebratziones de Pasca tenent cumintzu sa chenàbura pretzedente sa Domenica de sas Palme, dae chi  tenet logu sa Professone de sos Arcanos (Is Misterius), organizada dae s'Arciconfraternita de su Sant.mo Crutzificadu, chi tenet sede in s'Oratòriu omònimu sitiadu in pratza San Giagu. S'istitutzione de sa Confraternita si faghet torrare a artziare a sa metade de su sèculu XVI, època in cale aiat tentu sede in sa capella de sa Rughe situada a s'internu de sa crèsia de Santu Giagu. Un'atu notarile testimòniat chi in su 1616 fiat devènnidu Arciconfraternita agreghende·si a sa de San Marcello in Roma.

Movende de s'Oratòriu de su Sant.mo Crocifisso, sos membros de s'Arciconfraternita giughent in professone sos sete grupos iscultòreos in manera pobulare mutidos Santi / Sacros Arcanos (istàtuas de linna de su 1750 belle, òpera de s'iscultore Giuseppe Antonio Lonis de Senorbì, sa cale butega fiat situada in s'antigu bighinadu casteddàiu de Stampace). Sos bultos bìsitant cada una de sas sete crèsias de su tzentru istòricu, sìmbulu de sas sete istatziones de sa Bia Crucis. Subra de s'isfundu unu càntigu corale a bator boghes tramandadu in manera orale. Tales càntigos, esecutados cun una tècnica de càntigu polifònicu definidu falsobordone, rapresentant su diàlogu intercorrente intre sa comunidade e Deus.

Su Martis Santo s'acumprit sa professone de sos Arcanos de Stampace (una traditzione interrùmpida barantaduos annos a oe e torrada a leare dae duos annos), organizada dae s'assòtziu Cuccurus Cottus e de sa cumpangia de sos Artieri. Fintzas custos bultos sunt òpera de su Lonis e sunt giutos in professone movende dae sa crèsia de Santu Mighele in bia Azuni, faghende pàsida in sete crèsias, inclùdida sa Catedrale.

Su Mèrcuris Santo sas consorelle de su Santìssimu Crocifisso bestint a lutu s'istàtua de sa Madonna Addolorata, mentras su Giòvia Santo inchiodano a sa rughe su bultu de su Cristu (s'Incravamentu). Tales ritos sunt sighidos dae s'adoratzione de su Cristu, mentras sas fèminas giughent in crèsia is nènneris, trigu fatu sannire intro unu vasu prenu de terra e bambagia a s'iscuru, pro chi assumat unu colore birde pàllidu, sìmbulu de sa resurretzione de Cristu in s'oscuridade de su sepulcru.

Sa matessi tzerimònia tenet logu fintzas in sa crèsia de Santu Giuanne, sede de s'Arciconfraternita de sa Soledade.

De sa crèsia de Santu Efisio, sede de sa confraternita de su Gonfalone in su bighinadu de Stampace, s'aviat sa professone de sas Sete crèsias in cales s'istàtua de Santu Efisio, cun s'elmu decoradu dae unu pennacchio nieddu in sinnu de lutu, intrat a sas sete edifìtzios religiosos.

Sa Chenàbura Santo s'acumprit s'eventu tzentrale de sas tzelebratziones, sa professone de s'istàtua de Gesùs Crutzificadu, sovrastato de unu baldachinu, de sa crèsia de Santu Giuanne dirìgidu a sa Catedrale.

Su Cristu est acumpangiadu a professone fintzas de s'istàtua de sa Madonna Addolorata, cun su petorras trafitto de s'ispada de sos sete dolores, iscortada dae duos pipios chi impersonant San Giuanne e Maria Maddalena. Sa professone est aberta dae duos istendardos de su sèculu XVIII cun sos sìmbulos de sa passione: su puddu, sos craos, s'ispada, in prus de su manteddu e a sos dados de sos sordados romanos. Su corteu sighit unu pretzisu rituale, cun su sutafundu de rullos de tamburos e càntigos traditzionales, finas a su su momentu chi si crompet sa Catedrale e sa Rughe est cunsignada in sas manos de su sagrestano, mentras sa Vèrgine est aporrida in sa crèsia de Santu Giuanne. Sa professone est curada dae s'Arciconfraternita de sa Soledade. Custa, istituida in su 1603 comente a Confraternita, fiat devènnidu Arciconfraternita in su 1616 cando si fiat agregadu a s'Arciconfraternita de sa Sant.ma Trinidade in Roma.

Semper sa Chenàbura Santo s'acumprint àteras duas professones: sa prima, organizada dae s'Arciconfraternita de sa Rughe, parte de s'Oratòriu omònimu sitiadu in pratza de San Giagu e arribbat a sa crèsia de Santu Lutziferru, mentras sa segunda, curada dae s'Arciconfraternita de su Gonfalone, parte de sa crèsia de Santu Efisio e in issa faghet torrada a pustis de àere rugradu su bighinadu Stampace.

II Sabato Santo est caraterizadu dae su ritu de Su Scravamentu, sa depositzione de sa rughe de su Cristu mortu, chi, istèrridu subra de una lettiga rivestida de belos e pitzos, at a èssere posca acumpangiadu a sa crèsia de Santu Giuanne durante su merie.

Su mangianu de sa Domenica de Pasqua si tzèlebrat S'Incontru (s'addòbiu), su ricongiungimento de sas duas professones chi giughent cadauna su bultu de sa Madonna e de su Cristu Risòrgidu: bènnidos de diretziones opostas, cando s'agatant un'in cara a s'àteru, sas istàtuas de Mama e Fìgiu si saludant cun unu triplice inchino intre sos aplàusos de sa truma e tando, acostagiados, faghent torrada in crèsia ue at a èssere tzelebrada sa Messa bàndida. Sa ditza de su momentu si rifletet in sa bestimenta de sas istàtuas: su Cristu tenet una fasca ruja e oro e su chìrchinu pro simbulegiare l'acontèssida Resurretzione, mentras sa Vèrgine bestit unu bestire biancu e oro cun su manteddu asulu, su belu de pitzu e la coronat, e tenet intre sas manos unu matzu de frores.

Ammajadores fintzas sos colores chi invadent sas bias de sa tzitade in ocasione de sas professones: sos confratelli isfilant bestidos cun simpres tùnicas biancas presas in vida de unu cordone. De biancu sunt bestidos fintzas sos coristas chi intonano càntigos religiosos (càntigos de su Metastasio e s'Avas Maria in sardu).

Su Lunis de Pasqua a Casteddu s'acumprit una particulare professone votiva dedicada a Santu Efisio: un'antitzipatzione de sa Sagra de maju in onore de su màrtire tantu amadu dae sos casteddàios. Su corteu ghiadu dae s'Arciconfraternita de su Gonfalone acumpàngiat de sa crèsia de Santu Efisio finas a sa catedrale s'istàtua de su Santu, isculpida dae Giuseppe Antonio Lonis in su Setighentos. Su bultu est bestidu cun sa corazza, unu mantu ruju e s'elmu decoradu dae pinnas de istrutzu polìcromas.

Segundu sa traditzione, su Santu Efisio est giutu in professone in amentu de s'intertzessione sua in su 1793 cando aiat intervènnidu, rendende masedas sas naes frantzesas chi assediaiant Casteddu, gràtzias a sos efetos de una tremenda burrasca.

Istòria de s'eventu

Comente  in àteros tzentros de s'ìsula in Casteddu sas liturgias de sa rapresentatzione de sa Passione e morte de su Cristu sunt ancora tzelebradas cun antigos tzerimoniales de ascendenza medievale, mediados dae sa traditzione ibèrica. De sa traditzione ispagnola, a esèmpiu, acudit s'iconografia de sa Vèrgine Dolente, protagonista de sas tzelebratziones.

A sos ritos de orìgine ibèrica si subrapòngio posca elementos chi acudint dae sas galu prus antigas traditziones campidanesas, logudoresas e barbaritzinas.

De màdrighe precristiana, ligada a su tziclu de morte e renàschida de sa vegetatzione, torrat a artziare difatis sa traditzione de semenare, su Mèrcuris de sas Chisinas, in pratos prenos de terra o de bambagia chicchi de trigu o de legùmenes chi, lassados a s'iscuru, sannint in fitos tzufos de fògias longas e istrintas de colore grogu: naschent gasi sas piantine de is nènniris chi sunt espostas in sas capellas de sas crèsias in cales, su Giòvia Santo, sunt ammaniados sos Sepulcros e adoradu su Santìssimu Sacramentu. In passadu sos steli essiccati de susu nènniri, concruida sa funtzione issoro in àmbitu eclesiàsticu, aia rèndidu eficatzes in cantu beneitos, fiant  impreados pro sas fumigazioni contra isvariadas castas de malannos.